Lettre à La Vie

Permettez-moi de réagir à l'article de Philippe Meirieu "Espéranto?" (17 novembre). Si vous pouviez publier ma réaction, ce serait très sympathique. Et de toute façon vous m'obligeriez si vous vouliez bien la transmettre à M. Meirieu.

Les hasards de la vie ont fait que je vis ou ai vécu parallèlement dans plusieurs milieux internationaux. Mon expérience me porte à réfuter l'idée, extrêmement répandue, que nous sommes "condamnés à un anglais de cuisine, qui serait un espéranto économique". Il est vrai que ce pseudo-anglais, maladroit, source de malentendus, est la langue la plus utilisée de nos jours dans les situations interculturelles. Mais c'est un pis-aller qui n'occupe cette place prépondérante que parce que gouvernements et élites refusent de procéder à une analyse comparative des diverses formules utilisées dans la pratique pour faire la nique à Babel. Une telle étude (voyez mon rapport de recherche: "Communication linguistique - Étude comparative faite sur le terrain") montre que la solution qui présente le maximum d'avantages et le minimum d'inconvénients pour le maximum de personnes n'est pas ce mauvais anglais, même déguisé sous le nom de "globish". Ce qui manque, ce n'est donc ni la solution, ni les éléments de preuve qui en garantissent la supériorité par rapport aux autres, quel que soit le critère adopté - rapport efficacité/coût, durée d'apprentissage, égalité entre locuteurs, spontanéité, expressivité, etc. - c'est la volonté politique de regarder les choses en face et de choisir la meilleure formule.

Cette solution, c'est l'espéranto, le vrai. Depuis 1985, il ne s'est plus passé un seul jour sans que l'espéranto ne soit, quelque part dans le monde, la langue d'un congrès, d'une session, d'une réunion internationale auxquels participent des gens de tous les continents. Il est donc facile de vérifier, par comparaison avec les rencontres analogues utilisant l'anglais ou l'interprétation simultanée, comment se déroule la communication dans le milieu espérantophone.

Il existe d'innombrables articles qui se gaussent de l'espéranto, et beaucoup d'auteurs, comme M. Meirieu, utilisent ce nom à titre métaphorique, sur un ton tel que le message transmis est: "pas à prendre au sérieux". Le trait commun à tous ces textes est qu'ils ne reposent jamais sur la réalité: observation d'une séance, analyse linguistique d'exposés ou d'enregistrements de conversations, études de la littérature originale, immersion dans le milieu (comme celle à laquelle s'adonne tout linguiste ou tout anthropologue étudiant une langue africaine ou amérindienne). Autrement dit, ce rejet de l'espéranto est toujours a priori et ne repose sur aucune base objective.

Personnellement, j'ai voyagé dans le monde entier, notamment pour l'OMS, et à peu près partout j'ai eu en espéranto des échanges avec des gens du cru, échanges souvent d'une profondeur spirituelle et d'une qualité intellectuelle dont mes collègues limités à l'anglais n'ont jamais fait l'expérience. Le grand public et l'immense majorité des intellectuels ignorent cette vaste diffusion de l'espéranto, mais il n'y a aucune raison de fonder ses décisions sur l'ignorance. Lorsqu'une substance méconnue se révèle propre à résoudre un grave problème de santé publique, faut-il la tourner en dérision ou procéder à une enquête et à des essais cliniques pour vérifier ce qu'il en est? Un professeur d'économie, François Grin, chargé par le gouvernement français d'une étude sur l'enseignement des langues, a conclu dans un rapport tout récent que l'adoption de l'espéranto par l'Europe déboucherait sur une économie de 25 milliards d'euros par an (http://www.ladocumentationfrancaise.fr, p. 7). D'autres auteurs, jamais contredits sur la base d'études sérieuses, ont conclu dans un sens analogue. Faut-il vraiment s'obstiner à faire comme si ces conclusions étaient nulles et non avenues?

Je propose à M. Meirieu de faire une recherche et de reprendre son article, en en gardant, à peu de chose près, le titre. Au lieu de "Espéranto?", pourquoi pas "Espéranto!"

Claude Piron,
22 rue de l'Etraz, CH-1196 Gland, Suisse,
auteur de l'ouvrage "Le défi des langues" (Paris: L'Harmattan, 2e éd. 2001).

*

Permesu, ke mi reagu al la artikolo de PM "Ĉu Eo?" (2005.11.17). Se vi povus publikigi mian reagon, estus plej simpatie. Kaj ĉiaokaze mi tre dankus, se vi bonvolus transdoni ĝin al s-ro M.

Vivhazardoj faris, ke mi vivis kaj plu vivas paralele en pluraj internaciaj medioj. Mia sperto igas min rifuzi la ideon, ege disvastigitan, ke ni estas "kondamnitaj al uzo de kuireja [primitiva] angla, kiu estus ia ekonomia Esperanto". Estas vere, ke tiu pseudo-angla, mallerte uzata lingvo, fonto de miskomprenoj, estas la plej ofta komunikilo niatempa en interkulturaj situacioj. Sed tio estas solvaĉo, al kiu la socio rezignacie havigis tiun superregan statuson nur pro tio, ke registaroj kaj elitoj rifuzas kompare analizi la diversajn metodojn praktike aplikatajn por spiti al la babela malbeno. Tia studo (vd mian esplorraporton "Lingva komunikado - Kompara studo farita surterene") montras, ke la sistemo, kiu prezentas plej multe da avantaĝoj kaj minimumon da malavantaĝoj por maksimumo da personoj, ne estas tiu fuŝa angla, eĉ alivestita per la nomo "globish". Kio mankas, tio do ne estas la solvo al la problemo, nek la pruvoj, kiuj garantias ĝian superecon rilate al solvoj rivalaj, kia ajn la elektita kriterio : rilato inter efikeco kaj kosto, daŭro necesa por akiro, egaleco inter uzantoj, spontaneco, esprimriĉo, ktp. Kio mankas, tio estas nur politika volo alfronti la donitaĵojn de la problemo kaj elekti la solvon, kiu fakte montriĝas plej bona.

Tiu solvo estas Eo, la vera Eo. Ek de 1985 ne pasis unu tago, en kiu Eo ne estis, ie en la mondo, la lingvo de internacia kunveno, kongreso, staĝo, al kiuj partoprenas homoj el ĉiuj mondopartoj. Estas do facile kontroli, kompare kun similaj renkontiĝoj uzantaj la anglan aŭ samtempan interpretadon, kiel komunikado disvolviĝas ĉe Eo-parolantoj.

Abundas artikoloj, kiuj mokas Eon, same kiel aŭtoroj kiuj, simile al s-ro Meirieu, uzas tiun nomon metafore per tono, kiu signifas: "ne preninda serioze". Trajto komuna al ĉiuj tiuspecaj tekstoj estas, ke ili neniam staras sur reala fundamento, kia estus observado de kunsido, lingva analizo de prelego aŭ de surbendigitaj konversacioj, studoj pri la originala literaturo, enmergiĝo en la medion (kiel enmergiĝas ĉiu lingvisto aŭ antropologo deziranta studi afrikan aŭ indianan lingvon). Alivorte, la forĵeto de Eo ĉiufoje estas apriora kaj baziĝas sur nenio objektiva.

Persone mi vojaĝis tra la tuta mondo, precipe por MOS, kaj preskaŭ ĉie mi havis esperantlingve ide-interŝanĝojn kun lokanoj, ofte karakterizitajn per spirita profundeco kaj interlekta alta kvalito, kiun similsituacie neniam spertis miaj kolegoj limigitaj per la kapablo uzi nur la anglan lingvon. La publiko kaj la grandega plimulto el la intelektuloj nenion scias pri tiu vasta disvastiteco de Eo, sed nenio pravigas, ke oni bazu siajn decidojn sur nescio. Kiam nebone konata substanco riveliĝas kapabla solvi gravan publiksanecan problemon, ĉu oni moke ignoru ĝin aŭ ĉu oni entreprenu enketon kaj klinikajn provojn, por kontroli, kiel kaj kiom ĝi efikas? Profesoro pri ekonomiko, FG, al kiu la franca registaro komisiis studon pri lingva klerigado, konkludis en tute freŝdata raporto, ke se Europo alprenus Eon, tio signifus ŝparon de 25 miliardoj da euroj ĉiujare (http://www.ladocumentationfrancaise.fr, p. 7). Aliaj aŭtoroj, neniam kontraŭdiritaj surbaze de seriozaj esploroj, analoge konkludis. Kial la socio obstine plu ŝajnigu, ke tiuj konkludoj neniam estis atingitaj kaj estas senvaloraj?

Mi proponas al s-ro Meirieu entrepreni esploron kaj verki novan artikolon, preskaŭ konservante la titolon. Anstataŭ "Ĉu Eo?", kial ne "Esperanto!"